Er wordt onderscheid gemaakt tussen statisch en dynamisch weerstandsvermogen. Het Statisch weerstandsvermogen wordt berekend via de incidentele weerstandscapaciteit en het dynamisch weer-standsvermogen via de structurele weerstandscapaciteit. In beide gevallen is de norm op 1,0 gesteld. Hoger is niet wenselijk omdat dan de onderkende risico’s niet kunnen worden opgevangen.

Statisch weerstandsvermogen: Dynamisch weerstandsvermogen:

Incidenteel risico/ incidentele capaciteit Structureel risico/ structurele capaciteit
€ 2.028.060 / € 15.352.000 = 0,13 € 319.050/ € 966.238= 0,33

Interpretatie van de financiële positie is voor gemeenten lastig. Veel gemeenten willen zich daarom onderling vergelijken, maar dat was tot op heden niet mogelijk door het ontbreken van een standaard-definitie of een set van financiële kengetallen. Gezien het stijgende belang van toekomstbestendigheid van gemeenten, een grotere druk op doelmatigheid en een steeds diverser wordende context (ontwikkeling van financiële producten, meer verbonden partijen, meer taken zoals bijvoorbeeld in het sociaal domein) is het belang van inzicht in de financiële positie toegenomen. Daarom schrijft het Besluit begroting en verantwoording voor dat in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen moet worden opgenomen. De kengetallen worden meerjarig gepresenteerd. Naast de kengetallen wordt een beoordeling van de onderlinge verhouding van de kengetallen in relatie tot de financiële positie opgenomen.

De provincie Gelderland hanteert bij de beoordeling van de kengetallen een classificering in 3 categorieën, waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest risicovol. Per kengetal voor de jaarrekening 2015 gaan wij nader in op de vergelijking met deze classificatie. De provincie zal bij de beoordeling van de begroting ook het ‘Gelderse gemiddelde’ van alle kengetallen publiceren, zodat wij het kengetal van Geldermalsen daarmee kunnen vergelijken.

Netto schuldquote en gecorrigeerde netto schuldquote
De netto schuldquote geeft de netto-schuld als aandeel van de totale inkomsten weer. Dit kengetal geeft aan of een gemeente investeringsruimte heeft of juist op zijn tellen moet passen. Daarnaast zegt het kengetal ook wat over de flexibiliteit van de begroting. Hoe hoger de schuld, hoe meer kapitaallasten er zijn (rente en aflossing) waardoor een begroting minder flexibel wordt. Volgens de classificatie van de provincie is tussen 90% en 130% sprake van een enigszins risicovolle score.
De ontwikkeling van dit kengetal laat voor Geldermalsen in de jaren 2017 tot en met 2020 een sterke verbetering ten opzichte van 2015 en 2016. In 2017 wordt de categorie 'minst risicovol' behaald door hogere verwachte opbrengsten in dat jaar in de grondexploitatie.

De gecorrigeerde netto schuldquote geeft hetzelfde beeld.

Solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft de mate aan waarmee de gemeentelijke bezittingen zijn betaald met eigen middelen. Een solvabiliteitsratio onder de 20% wordt door de provincie als meest risicovol beschouwd; een ratio van 50% en hoger is het minst risicovol. In Geldermalsen krijgt dit kengetal meerjarig de classificatie B, hetgeen een enigszins risicovolle score betekent, hoewel ten opzichte van de begroting 2016 en de jaarrekening 2015 een duidelijke verbetering zichtbaar is.

Structurele exploitatieruimte
Het kengetal structurele exploitatieruimte geeft aan hoe groot de structurele vrije ruimte binnen de vastgestelde begroting is, en of de gemeente in staat is om structurele tegenvallers op te vangen dan wel of er nog ruimte is voor nieuw beleid. Een positieve begroting én meerjarenraming wordt gezien als minst risicovol. De kengetallen voor Geldermalsen komen, door de toepassing van het principe van de solide begroting boven deze norm uit en krijgen daarom een voldoende. Temeer omdat in deze begroting ook veel ruimte is gemaakt voor nieuw beleid.

Grondexploitatie
Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (boekwaarde) is ten opzichte van de jaarlijkse baten. De provincie classificeert een uitkomst >35% als meest risicovol. Over de uitkomsten van dit kengetal kan worden gesteld dat de grondexploitatie van Geldermalsen risicovol is. Maar er is een duidelijke verbetering zichtbaar ten opzichte van de eerdere jaren. Dit heeft onder meer te maken met het feit dat Hondsgemet-noord op dit moment geen actieve grondexploitatie kent, maar ook met de verwachte inkomsten in de grondexploitatie.

Belastingcapaciteit
Voor de berekening van dit kengetal worden de woonlasten voor een gezin bij een gemiddelde WOZ-waarde afgezet tegen het landelijk gemiddelde voor een gezin in het voorafgaande begrotingsjaar. De uitkomsten van dit kengetal laten zien dat de gemiddelde woonlasten in Geldermalsen boven het landelijk gemiddelde liggen. In het COELO rapport 2015 is Geldermalsen als één van de hoogste van de Nederlandse gemeenten beoordeeld (rangnummer 384; de duurste gemeente heeft rangnummer 407). Ook de provinciale classificatie C bevestigt dit beeld. Meerjarig is nog niet te zeggen hoe Geldermalsen zich verhoudt tot andere gemeenten. De opbrengsten worden in Geldermalsen buiten de inflatiecorrectie niet verder verhoogd, maar of dit ook de landelijke trend is, moet de tijd uitwijzen.

Beoordeling financieel beeld in samenhang met de kengetallen
De kengetallen laten zien dat de financiële positie van Geldermalsen volgens de meerjarenbegroting sterk verbetert ten opzichte van de afgelopen jaren. De toepassing van de systematiek van solide begroting zorgt ervoor dat Geldermalsen de begroting structureel op orde heeft. Zowel de netto-schuldquote als de solvabiliteit geven aan dat de gemeente Geldermalsen een aanzienlijke schuldenlast kent, maar dat deze wel afneemt.
Daarnaast zien we een sterke afname van de risico’s in de grondexploitatie. Er zijn weinig mogelijkheden om de lokale lasten verder te verhogen, maar de noodzaak hiervoor ontbreekt op dit moment ook. De gemeente Geldermalsen heeft goede grip op haar financiële positie.

Algemeen
Onder risico wordt verstaan het gevaar voor schade of verlies als gevolg van interne of externe omstandigheden. De risico’s die relevant zijn voor het weerstandsvermogen, zijn de financiële risico’s die niet op andere wijze zijn afgedekt. Reguliere risico’s (die zich regelmatig voor kunnen doen en veelal kwantificeerbaar zijn) maken geen deel uit van de risico’s in de paragraaf weerstandsvermogen. Voor deze risico’s kunnen immers verzekeringen worden afgesloten of voorzieningen op de balans worden getroffen.

In de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement is voor het risico van tegenvallers ten aanzien van het feitelijk gebruik van open einde regelingen en voor volumerisico’s opgenomen dat wordt uitgegaan van een risicobedrag van 10% van de geraamde jaarlast. Risico’s < € 20.000,-- worden in deze paragraaf niet meer genoemd. In het kader van de solide begroting heeft een uitgebreide, meerjarige risico-inventarisatie plaatsgevonden, waarvan de risico’s vanaf het jaar 2016 in deze paragraaf zijn verwerkt. Deze geven inzicht in het feitelijk weerstandsvermogen per balansdatum.

Samenvatting risico’s
In dit overzicht wordt een samenvatting van de gekwantificeerde risico’s voor 2017, na aftrek van een mogelijk getroffen voorziening, weergegeven. Per risico wordt de inschatting gedaan van de kans dat het risico zich voordoet door het onderscheid hoog (H), middel (M) of laag (L). Tevens wordt aangegeven of sprake is van een incidenteel (I) dan wel structureel (S) risico.

Totaal Incidenteel ongewogen: € 4.028.060
Rekening houdend met de wegingsfactoren volgens de nota Risico’s de baas voor hoog (75%), middel (50%) en laag (25%) wordt de schatting van het totaalbedrag voor incidentele risico’s ten behoeve van het weerstandsvermogen: € 2.028.060

Totaal Structureel ongewogen: € 987.200
Volgens de nota Risico’s de baas moet voor structurele risico’s in het statische weerstandsvermogen worden uitgegaan van 1,75 maal het berekende jaarbedrag (alleen van toepassing voor het statisch weerstandsvermogen, dus optellen bij de incidentele bedragen). Naar aanleiding van het project Solide Begroting houdt de Gemeente Geldermalsen echter jaarlijks in het begrotingssaldo rekening met een bufferbedrag voor het opvangen van de (structurele) risico’s. Het is daardoor niet nood-zakelijk om ook de structurele risico’s onderdeel te laten zijn van het statische weerstandsvermogen.

Voor de berekening van het dynamische weerstandsvermogen wordt uitgegaan van de ‘kale’ structurele risicobedragen inclusief weging. De berekening komt hierbij uit op € 319.050.

Navolgend worden de risico’s, die op het moment van opstellen van de begroting 2016 worden onderkend, toegelicht. Hierbij wordt, waar mogelijk, de omvang van het risico (na afdekking) ingeschat zodat een uitspraak kan worden gedaan over het weerstandsvermogen van de gemeente Geldermalsen.

Open einderegelingen
Participatiewet (werk- en inkomensdeel)
Nu er meer duidelijkheid is over de nieuwe Vangnetregeling, waarbij de uitgaven boven 107,5% van het budget door het rijk worden vergoed, is dit risico komen te vervallen.

Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)
Voor de open einde regeling WMO, inclusief de nieuwe taken als gevolg van de decentralisatie van de Awbz, bedraagt het risicobedrag volgens het eerder genoemde uitgangspunt € 498.200. Het risico wordt als laag aangemerkt omdat de nieuwe taken door de bestaande ervaring met WMO-taken en – uitgangspunten tot op heden geen grote bijzonderheden met zich meebrengen. In de bestemmingsreserve Sociaal domein is een bedrag van € 250.000 beschikbaar voor het onderdeel WMO. Dit bedrag wordt, voor de berekening van het weerstandsvermogen, opgeteld bij de weerstandscapaciteit.

Jeugdzorg
Voor de, voor de gemeente nieuwe, open einde regeling Jeugdzorg bedraagt het risicobedrag volgens het eerder genoemde uitgangspunt € 339.000,--. Het risico wordt als gemiddeld aangemerkt omdat de ervaringen van 2015 leren dat het moeilijk is om zicht te krijgen op de doelgroep en op de besteding van de budgetten. In de bestemmingsreserve Sociaal domein is een bedrag van € 1.000.000 beschikbaar voor het onderdeel Jeugdzorg. Dit bedrag wordt, voor de berekening van het weerstandsvermogen, opgeteld bij de weerstandscapaciteit.

Leges omgevingsvergunningen
Voor de open einde regeling leges omgevingsvergunningen bedraagt het risicobedrag volgens het uitgangspunt in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement 10% van het geraamde bedrag, te weten € 50.000,--. Het risico wordt vanwege de aantrekkende economie en de afspraken met de ontwikkelaars voor de Plantage vooralsnog op nihil gewaardeerd.

Overige inhoudelijke risico’s
Participatiewet SW deel, bijdrage Werkzaak (voorheen Lander)
Dit risico is vervallen door de verwerking van de begroting van Werkzaak, inclusief korting SW-deel, in de gemeentelijke begroting.

Belastingen en heffingen
In de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement is als specifiek uitgangspunt voor volume-risico’s met betrekking tot geraamde opbrengsten opgenomen dat uitgegaan wordt van een risico-bedrag van 10% van de geraamde opbrengst. Voor de opbrengstcomponent belastingen en heffingen bedraagt het risicobedrag volgens dit uitgangspunt € 930.000,-. Ervaringscijfers uit de afgelopen jaren leren echter dat het risicobedrag lager kan worden ingeschat namelijk op € 100.000,-. Gelet op de aantrekkende economie en het ervaringsgetal 2015 wordt het risico als laag gewaardeerd.

Grondexploitaties
De risico’s en het beleid ten aanzien van de grondexploitatie staan nader omschreven in de paragraaf Grondbeleid. De risico’s betreffen vertraging van het project De Plantage met 2 jaar, hetgeen leidt tot een extra verlies van € 1 miljoen. Voorts het risico van rentestijging met 1% van € 3 miljoen.

De kans dat het risico van vertraging zich voordoet, wordt als gemiddeld ingeschat. De kans op rentestijging wordt, gelet op de huidige financiële markt waarin ook langlopende leningen nog tegen een zeer laag rentepercentage kunnen worden afgesloten, klein geacht. Daarom wordt voor de bepaling van het weerstandsvermogen uitgegaan van het risico van een rentestijging met 1% tegen een gemiddelde kans dat dit risico zich daadwerkelijk voordoet.

Bedrijfsvoering
Taakstelling huisvesting
Aan de ambtelijke organisatie is sinds 2011 een taakstelling op het pand Kuipershof 4 belegd om zodoende de lasten van dat gebouw vrij te spelen. Tot op heden is de taakstelling op een bedrag van € 28.060 na gerealiseerd. De kans dat dit bedrag in 2017 niet wordt gerealiseerd, schatten wij op absoluut omdat het gebouw naar verwachting niet volledig verhuurd wordt en op dit moment nog niet duidelijk is wat de uitkomst van de definitieve besluitvorming over de mogelijke herindeling met Neerijnen en Lingewaal wordt.

Werkkostenregeling
De fiscale maatregel Werkkostenregeling is vanaf 2015 van kracht. Voor 2015 waren de financiële gevolgen, in de zin van 80% eindheffing voor de werkgever, gering. Aangezien de uitgaven jaarlijks kunnen fluctueren, wordt het risico vooralsnog gewaardeerd op PM met een gemiddelde kans dat het risico zich voordoet.

Frictiekosten samenwerking
Bij intergemeentelijke samenwerking gaan de kosten doorgaans voor de baat uit. Op dit moment wordt onderzocht of de samenwerking BWB kan worden uitgebreid met andere bedrijfsvoeringstaken en worden de arbeidsvoorwaarden van Culemborg, Geldermalsen en Tiel geharmoniseerd. Afhankelijk van de uitkomsten van de businesscases is extra geld nodig voor implementatie. Harmonisatie van arbeidsvoorwaarden kan kostenverhogend werken, hetgeen op termijn door de samenwerking wordt terugverdiend. Het risico geldt voor 2016 en 2017 en wordt vooralsnog op PM gewaardeerd.

Uitgegaan wordt van het vrij beschikbare deel van de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de stille reserves.

Algemene reserve
De algemene reserve, zoals opgenomen in paragraaf 8 (reserves en voorzieningen) bedraagt eind 2016 (incl resultaatsbestemming) in totaal € 16.200.000,-.

Onbenutte belastingcapaciteit
Voor de onbenutte OZB-belastingcapaciteit kan de zogenaamde artikel 12-norm gehanteerd worden. Hierbij dienen artikel 12-gemeenten voor het verkrijgen van toegang tot artikel 12 minimaal een opslag van 20% boven het werkelijke gewogen landelijk gemiddelde ‘OZB-tarief’ te realiseren. Op basis van de Meicirculaire 2016 is deze norm voor 2017 0,1927%. De onbenutte capaciteit 2017 kan als volgt berekend worden:

Berekening belastingcapaciteit OZB (Bedragen x € 1.000)
Onderdeel Bedrag
Berekende WOZ-waarde woningen 2.829.800
Berekende WOZ-waarde niet woningen gebruikers 522.300
Berekende WOZ-waarde niet woningen eigenaren 592.300
Totaal waarde *) 3.944.400
Artikel 12-norm 2016 0,1927%
Maximale opbrengst 2016 o.b.v. artikel 12-norm 7.601

Geraamde opbrengsten (Bedragen x € 1.000)
- woonruimten 4.160
- niet-woonruimten 3.174
Totaalopbrengsten begroting 2016 7.334
Totaal Onbenutte belastingcapaciteit OZB 267

*) Hierbij is er vanuit gegaan dat de waardeontwikkeling in 2015 in Geldermalsen gelijk is aan de landelijke ontwikkeling, nl. respectievelijk + 3,0% voor woningen en -/- 1,0% voor de niet-woningen.

Op basis van de hiervoor genoemde uitgangspunten ten aanzien van de waardeontwikkelingen in Geldermalsen, bedraagt voor 2017 het gemiddelde OZB-tarief 0,1859%. Tot aan het minimale toelatingskaartje van artikel 12 (0,1927%) is er nog een OZB-ruimte van € 267.000,-- aanwezig. Overigens staat het een gemeente vrij om de tarieven boven de artikel 12-norm vast te stellen.

Inzet bestemmingsreserve sociaal domein
Voor de risico’s in het sociaal domein is een bestemmingsreserve van € 1.250.000 gevormd. Deze kan worden ingezet als structurele weerstandscapaciteit door het bedrag over 4 jaar te verdelen. Omgerekend komt dit neer op € 312.500 per jaar.

Stille reserves
Van stille reserves is sprake als de marktwaarde van de bezittingen (activa) van de gemeente de boekwaarde daarvan overstijgt. Gemeenten kennen over het algemeen twee soorten stille reserves. Dit zijn stille reserves in materiële bezittingen en stille reserves in financiële bezittingen. De stille reserves bedragen ongeveer € 30 miljoen. Een stille reserve is in het kader van weerstandscapaciteit echter alleen aan de orde wanneer activa niet duurzaam aan de bedrijfsuitoefening zijn verbonden. Het gaat dan voornamelijk om onroerende zaken die in eigendom zijn van de gemeente en niet meer benodigd zijn voor de bedrijfsuitoefening. Bij verkoop van een dergelijk object moet overigens wel rekening gehouden worden met het wegvallen van opbrengsten, bijvoorbeeld door verhuur of pacht.
Daarom wordt voor dit onderdeel van de weerstandscapaciteit vooralsnog een bedrag geschat van € 1 miljoen.

Begrotingsruimte/bufferbedrag risicoanalyse
Voor 2017 is het bufferbedrag bepaald op € 386.738. Het begrotingssaldo voor 2017 is € 706.728,--, zodat er voor 2017 sprake is van een incidenteel overschot van € 319.540,-- ten opzichte van het gewenste bufferbedrag conform de risicoanalyse.

Op basis van vorenstaande gegevens is de berekende weerstandscapaciteit als volgt:

In de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement is onder andere vastgelegd op welke manier de Gemeente Geldermalsen wil omgaan met risicobeheersing. Belangrijkste uitgangspunt voor risicobeheersing is risicobewustwording. Wanneer we niet weten welke risico’s er zijn, kunnen we de risico’s ook niet beheersen.
In de organisatie zetten we al een aantal jaar in op bewustwording van de financiële risico’s. Nu wordt meer aandacht gevraagd voor de niet-financiële risico’s die met onze werkzaamheden of projecten samenhangen.
Met name het management en medewerkers in de ‘harde’ beheersector zijn zich bewust van mogelijke risico’s en sturen hier ook op, maar de aandacht gaat uit naar medewerkers in de ‘zachte of welzijnssector’.

Na risicobewustzijn zijn de belangrijkste instrumenten voor risicobeheersing:

• de verplichte risicoparagraaf voor raadsvoorstellen;
• projectmatig werken;
• functiescheiding en interne controle;
• het inkoopbeleid, met name de procedure van voorleggen van geplande opdrachten en gegunde opdrachten;
• risico-inventarisatie en het opnemen van bufferbedragen in de begroting volgens de uitgangspunten van solide begroting;
• planning & controlcyclus
• toezichtsarrangementen verbonden partijen (zie paragraaf 6).